जांभूळप्रेम (कथा)

 #विशालाक्षर

#जांभूळप्रेम

पल्लवी आरामखुर्चीवर रेलून दारातल्या पारिजातकाकडे एकटक बघत बसली होती. केस वाऱ्याच्या प्रवाहात मोकळे वाहत होते. मनात वाऱ्यासारखे विचार चालू होते. ' रुक्ष वाटणारा पारिजातकही नशीबवान आहे ना! या लेकुरवाळीच्या पायाशी सूर्य उगवायच्या आधीच दरवळ पसरलेला असतो. पहाटे पहाटेच शेंदुरी देठाचे शुभ्र फूल तिच्या पदरी असते. अशावेळी तिचा रुक्षपणा कुठे जातो? मी पारीजातच आहे, पण फक्त रुक्षपणा असणारी. माझ्या पदरी इवलीशी कळी फुलत नाही. की फ़ुलणारच नाही?' या विचाराने पुन्हा एकदा गलबलून आले. आणि दुसऱ्याच क्षणी सौरभचे शब्द कानात घाणाघात करू लागले. “काहीशी तूच जबाबदार नाहीस का? थोडा लवकर विचार केला असता तर झालेही असते बाळ.” तिच्या गलबलणाऱ्या मनात पुन्हा राग पेटून आला. त्या भावनेला उद्विग्नता, राग, अपेक्षाभंग की  भळभळणारी जखम काय म्हणावे हेही कळत नव्हते.   

तिचे आई-आप्पाही केदारनाथला गेल्याने अजून चारपाच दिवसांनीच परतणार होते. घराची एक चावी तिने आवर्जून जवळ ठेवली होती. ती या क्षणात उपयोगी यावी हे दुर्दैवच. पण तरीही आत्ता फक्त एकटेच असावे असे वाटत होते. मात्र इकडे येताना कॅनव्हास आणि ब्रशचा जोडीदार सोबत घ्यायला विसरली नव्हती. आप्पाना तिने जेव्हा घरी येऊन राहतेय असे कळवले, तेव्हाच त्यांना जाणवले होते, की बाईचे काहीतरी बिनसलेय. त्यांनी सौरभला फोन केल्यावर त्याने उत्तर दिले, "काही नाही हो..थोडा वाद झाला, काही सिरीयस नाही. मॅडम थोड्या नाराज आहेत, पण मी जाईनच उद्या तिला आणायला." आप्पा थोडे निर्धास्त झाले. 

पल्लवी आणि सौरभ! अगदी नजर लागावी अशी जोडी. लहानपणापासूनचे सवंगडी ते नवरा-बायको, असा प्रवास होणारी जोडपी किती दुर्मिळ असतात, हे काही वेगळे सांगायला नको. दोघांचेही आजोबा जानी दोस्त असल्याने, दोन्ही कुटुंबे जणू काही एकमेकांचे सख्खे नातेवाईक असल्यासारखे होते. आणि या घरोब्यामुळे सर्व कार्यक्रम, अडीअडचणी,  आनंद, दुःख या सगळ्यात ते एकत्र असायचे. त्यात सौरभ आणि पल्लवी यांची अशी गट्टी जमायची की, बस्स! सौरभ तसा लहानपणापासूनच अभ्यासात आणि खेळात हुशार होता. पल्लवी फक्त चित्रकलेतच रमायची. तिचे मार्क सत्तर टक्केच्या आसपास आणि तो मात्र नव्वदच्या खालचा आकडा न पाहिलेला मुलगा. परंतू पल्लवीचा रंगासोबत चालणारा हात इतका तरल असायचा, की चित्रकला विषयातली टॉपर पल्लवी असणार हे जणू परिक्षेच्या आधीच ठरल्यासारखे असायचे. या दोघांची भांडणेही व्हायची म्हणा. कारण त्याचे विचार अगदी गणिताच्या पायऱ्या पायऱ्यानी जाणारे आणि हिचे मात्र ब्रश प्रमाणे इकडून तिकडे फिरणारे असे लयदार! पण जेव्हाही भांडण होई तेव्हा दुसऱ्या दिवशी शाळेत आल्या आल्या नजरानजर झाली, की सगळे रुसवे फुगवे विरून जायचे आणि दोघांच्याही चेहऱ्यावर फक्त हसू असायचे. पण यावेळी भांडणात असे का नाही झाले? लग्न झाल्यावर भांडणेही लुटूपुटूची का राहत नाहीत? 

ती आत येऊन बसली. येऊन दोन दिवस उलटले पण सौरभ फिरकला नाही अजून इकडे.. त्याला आपण असण्या नसण्याचे आता काहीच वाटत नाही का? तिने काल लावलेला कॅनव्हास पुन्हा रंगवायला घेतला. बॅकग्राऊंडला फ्रेश पिवळ्या शेडची हिरवळ काढायची होती, पण चुकून ब्रशला आधीच असलेली जांभळी शेड त्यात मिसळली आणि वेगळाच रंग झाला. तिनेही तो फटकारा कॅनव्हासवर मारला. तीही कुठे तिथे पूर्ण मनाने हजर होती. बॅकग्राऊंड अगदी काळसर जांभळी दिसायला लागल्यावर ती भानावर आली. चित्र असे भासू लागले की ओथंबलेले ढगच इतस्ततः पसरले आहेत. ते पाहून, तिची चीडचीड होऊ लागली. 'शीट यार! काहीच मनासारखे होत नाहीये.' रागात तिने जांभळा रंग भरभरून घेतला आणि ब्रॉड ब्रशने सगळा कॅनव्हासच जांभळा करून टाकला. तो जांभळा रंग तिला काहीतरी आठवण करून देऊ लागला.

दोघेही सात-आठ वर्षांचे चिमुरडे होते. वटपौर्णिमेला पल्लवीच्या आईने सौरभच्या आजी आणि आईला जेवायला बोलावले होते. सौरभच्या आईने घरी फक्त नैवद्यापुरता स्वयंपाक केला. वड पूजन आणि जेवण करायला सगळे इकडेच आले. सर्वांची जेवणे उरकली. सगळे निवांत गप्पा मारत होते, इतक्यात पल्लवीचा कालपासून राहून राहून चालू असलेला हट्ट सुरू झाला.

"आई.. मला जायचेय मामाकडे. बघ सुटीपण संपत आली." तिच्या मामाचे गाव अगदी पाच किलोमीटरवर असले, तरी ती एकदा तिकडे गेली की परत येताना पुन्हा दंगा करणार हे आईला ठाऊक होते. 

"काही नाही हं.. गप्प बसायचं दिदू.. आतां तीन दिवसात शाळा सुरू होईल. बघू नंतर जाऊन येऊ आपण."

पण ऐकेल ती पल्लवी कुठली. पडलेल्या चेहऱ्याने भुणभुण चालूच होती. इतक्यात, "माझी बाय गं." असे म्हणत सौरभच्या आजीने तिला जवळ घेतले. 

"चल आमच्याकडे येशील राहायला?"

"हो..... येईन की. " पल्लवीने अगदी सुरात उत्तर दिले.

सगळ्यांची अगदी हसून पुरेवाट झाली. अजून मनात काही तशा भावना नसल्या तरी, आजीचा रोख उशिरा कळल्याने ती लाजली. सौरभच्या घरी राहायचे, ही कल्पना करून तिचे मनोराज्य शहारून गेले. आणि ती बाहेर पळत आली. समोर सौरभ आला. 

"पल्लवी चल तुला जांभळे खायची का?"

तिने हात समोर केला.. "हो .. दे ना.."

"वेडी आहेस नुसती. मी काय खिशात घेऊन फिरतोय का? अगं मागच्या झाडाची काढू ना. घरचे कुणी पाहायला नाहीत तोपर्यंत." तसे पल्लवीचे आप्पा पोरांना जांभळे काढून द्यायचे, पण या पठ्ठ्याला स्वतः झाडावर चढून जांभळे काढायची होती.

दोघेही टणाटणा उड्या मारत झाडाजवळ पोहोचले. तशी सौरभपेक्षाही पल्लवी झाडावर चढायला पटाईत होती. पण सौरभला हौस असल्याने, तोच शेजारच्या टाकीचा आधार घेत वर चढला. परंतू जांभळे काढणार कशात. चूल पेटवली पण जेवण करायला सामानच नाही अशी अवस्था म्हणायची. 

"पल्लवी.. जांभळे खाली टाकली तर फुटतील की गं. आता काय करायचे."

ती म्हणाली,"थांब मी आतून चादर आणते. त्यावर टाक."

"छान! म्हणजे सगळ्यांना कळेल की मी वर चढलोय. एक काम कर. तुझ्या फ्रॉकचा ओटा कर. त्यात झेल."

पल्लवीला हे झेलायचे काम मात्र मजेदार वाटले. तिनेही काही विचार न करता पिवसळर फ्रॉक पुढे केला. वरून सौरभ खुषीतच जांभळे टाकू लागला. काही खाली जमिनीवर पडत होती, काही तिच्या वट्यामध्ये तर काही फ्रॉकवर. रंगाला हवे तसे खेळवणाऱ्या पल्लवीचा फ्रॉक, पाहता पाहता अगदी जांभळा झाला. बरीच जांभळे साठली होती. 

"ये रे बाबा खाली आता.. भरपूर झाली जांभळं."

सौरभ खाली उतरुच लागला, इतक्यात त्याची आई शोधत आलीच तिथे. आणि पल्लवीचा भरलेला फ्रॉक बघून तिचे डोकंच सटकले. 

"सौरभ... सौरभ... तू खाली ये बघते तुझ्याकडे. त्या पोरीच्या फ्रॉकची वाट लावली नुसती. " हे बोलत बोलतच त्याची आई काठी शोधत होती. इतक्यात सौरभने धप्पदिशी खाली उडी मारली. त्याच्या कानाला धरूनच आईने घरासमोर आणले. पल्लवीने दोन्ही हातांनी फ्रॉक धरल्याने जांभळं तशीच वट्यात होती. तिच्या आईने हसतच ती जांभळं काढून घेतली. मात्र सौरभच्या आईने त्याला अजून फैलावर घेतले होते.

इतक्यात तो पल्लवीकडे आर्जवीने पाहत म्हणाला, "अगं तीच म्हटली, माझ्या फ्रॉक मध्ये टाक." 

पल्लवीला समजले की त्याला मारापासून वाचवायचा हाच मार्ग आहे. 

"हो काकू.."

एकमेकांना मारापासून वाचवायची धडपड पाहून मात्र सौरभच्या आईचा राग निवळला. आणि शेवटी सर्वांनी जांभळांचा फडशा पाडला. सौरभने अचानक पलटी मारल्याने, काही दिवस पल्लवी त्याच्यावर राग धरूनच होती. पण त्याने गणिताचे तिचेही गृहपाठ करून देण्याचे मान्य केल्यावर मात्र स्वारी पुन्हा पूर्ववत झाली.

पल्लवी आठवणींच्या झाडावरून उतरली, आणि पुन्हा बिघडलेल्या चित्रावर नजर स्थिरावली. तसे पाहिले तर चित्र बिघडलंय कुठे? फक्त तिला अपेक्षा होती, हिरवळीची आणि जांभळे आभाळ दाटून आले होते इतकेच. दोन दिवसांपूर्वी सौरभने तिला शिव्या नव्हत्या दिल्या, रागातही नव्हता बोलला. फक्त तो व्यक्त झाला ते तिला खटकले. अपेक्षा.. त्याने असे बोलणे आपल्याला अपेक्षित नव्हते. हेच दुःख आहे तर आपल्याला.

लग्न होऊन तीन वर्षानंतर त्यांनी बाळासाठी प्रयत्न करायचा ठरवला. कारण त्याआधी तिला जेजे आर्ट स्कुलमधून चित्रकलेचे शास्त्रशुद्ध शिक्षण घ्यायचे होते. त्यातही त्याने बाळाची इच्छा बोलून दाखवली असली, तरी तिच्या शिक्षणासाठी तो आनंदाने थांबायला तयारही झाला होता. पण अजून तीन वर्षे होऊन गेले तरी बाळाची काहीच शक्यता दिसत नव्हती. ट्रीटमेंट सुरू केली. डॉक्टरांनी काहितरी प्रयत्न म्हणून काही औषधे दिली, पण मुळात त्यांना मूल न होण्यासारखे काही कारणही दिसत नव्हते. दोघांच्या घरच्यांनी उपास, नवस करायला जोमात सुरुवात केली होती. सौरभ मात्र आता अधूनमधून अस्वस्थ व्हायचा. बाळाची कमी प्रकर्षाने जाणवायची. त्यामुळे दोघात काही मोठे वाद होत नसले तरी एक पोकळी निर्माण होत होती. आणि हे टाळण्याकरीता  पल्लवी आटोकाट प्रयत्न करत होती.  

त्यादिवशी तिने विषय काढला.

"सौरभ अरे नको ना असा अस्वस्थ राहुस. बाळ नसले तर आयुष्यभर असेच दुराव्याने राहणार का रे? मी तुला नकोशी झाले का?"

"तसं नाही गं पवू... पण का कुणासठाऊक बाळ व्हायला प्रॉब्लेम होईल असं ध्यानीमनी नव्हते. आणि म्हणूनच सतत मनात गोष्ट खटखत राहते. नेर्लेकर डॉक्टर म्हणाले तसे आपण वेळीच निर्णय घ्यायला हवा होता.""

"पण माझी कला? त्याचे तुला काहीच वाटत नाही? त्यावेळी मूल झाले असते तर सगळंच मागे पडले असते."

"त्यावेळी केला ना सपोर्ट? पण आता वाटते तू जबाबदारी स्वीकारून म्हणायला हवं होतंस, की आधी संसार पाहू आणि मग कला.. मलाच कळेनासे झालेय."

"व्हॉट??" पल्लवीच्या मस्तकात आता थैमान चालू झाले. हे सगळं खापर सौरभ आपल्या डोक्यावर फोडेल असे वाटले नव्हते. आणि चित्रकला? म्हणजे संसारासाठी श्वास घ्यायलाही नाकारायला हवा होता मी? आणि शिकता शिकता संसारातल्या रोजच्या गोष्टीही निगुतीने सांभाळल्या होत्याच ना तिने? ती तशीच मटकन खाली बसली. 

"मलाही बाळाची तुझ्याइतकीच इच्छा आहे. पण सगळा दोष माझ्यावर येणे मान्य नाही मला." 

"आता राग नको घेऊ डोक्यात. मला तसं म्हणायचं नव्हतं."

त्या रात्री दोघेही एकमेकांकडे पाठ करून तळमळत झोपले. सकाळी तिने मौनातच त्याचा डबा करून दिला. सौरभला कसेतरी वाटत होते.. खूपवेळा माफी मागूनही तिने काही तोंडातून शब्द काढला नाही. 

ऑफिसवरून येताना सौरभ तिची आवडती फ्रेंच ट्रफल फ्लेव्हरची पेस्ट्री घेऊन आला. पाहतो तर घराला कुलूप. त्याच्याकडील चावीने दरवाजा उघडला. की-होल्डरच्या इथेच एक चिठ्ठी ठेवली होती.

"माहेरी जातेय. काही दिवस तरी डिस्टर्ब करू नको."

सौरभच्या पायाखालची जमीन सरकली. काय करावे सुचत नव्हते. आपण काय बोलून बसलो हे त्याला कळून चुकले होते. पण शब्द कधीकधी इतक्या विषारीपणे येतात की आपले माणूस मन आणि घरातून बाहेर पडतो. पण ती खूप रागात असेल म्हणून त्याने फोन ही केला नाही. 

*******

आज रविवार! सकाळचे दहा वाजलेले. पल्लवीने नाश्ता केला आणि चहाचा कप घेऊन ओसरीत झोपाळ्यावर पुस्तक उघडून बसली. इतक्यात तिच्या मनात विचार चमकून गेला. 'सौरभने नाश्ता केला असेल का?' आपण एक पूर्ण दिवस तरी त्याची आठवण न येता राहू शकत नाही का,।हा विचार तिच्या मनात घोळू लागला. तसा तो स्वभावाने कधीच असा कुचका किंवा दुसऱ्याच्या डोक्यावर खापर फोडणारा नव्हता. पण जेव्हा खूप प्रेशर सिच्युएशन असायची, तिथे हा काहीतरी भलतेच बोलून बसायचा. 

ती आठवणीत अगदी खोल खोल जात राहिली. तिला त्यांचा बारावीमधला वर्ग आठवला. त्यावेळी पल्लवी अगदीच सडपातळ होती आणि तिच्या दिसण्यात इतका छान शार्पनेस आला होता, की एखाद्याची नजर हटूच नये. सौरभ कधीकधी तिच्याकडे सेकंदाच्या हजाराव्या भागाइतकाच कटाक्ष टाकायचा आणि नजर चुकवायचा. पण तिला अजून तो फक्त मित्रच वाटत होता. तसे दोघे बऱ्याचवेळा एकत्रच असल्याने, त्यांना माघारी किंवा ओझरते चिडवणे व्हायचेच. पण ती रणचंडीका असल्याने उघड उघड कुणी चिडवले नाही. 

तर ती प्रॅक्टिकलचे जर्नल पूर्ण करत बसली होती. तिने सहज इकडे तिकडे पाहिले. तिची नजर बेंचवर चढून बंद ट्यूबलाईटचा फॉल्ट शोधत असलेल्या सौरभकडे गेली. कालपासून पहिल्या ओळीतली ट्यूबच बंद होती आणि नोट्स लिहून घ्यायलाही दिसत नव्हते. शिपाई वगैरे येतो येतो म्हणत काही आले नाहीत. मग नेहमीप्रमाणे यानेच स्क्रू ड्रायव्हर घेऊन काम सुरू केले. त्याच्या डोळ्यात फक्त त्यातला प्रॉब्लेम सोडविण्याचा ध्यास दिसत होता आणि कामात अगदी मग्न होऊन गेला होता. का कुणास ठाऊक त्या मग्न सौरभकडे पाहून, पल्लवीला पहिल्यांदाच मोहरून आले. तिला वाटले की आपण वेडे तर नाही? आजपर्यंत किती छान छान क्षण येऊन गेले, आपल्याला तो आवडावा तो या क्षणी? स्वतःशीच हसली आणि ती जर्नल पूर्ण करण्यात गढून गेली. पण का कुणासठाऊक तिला पुन्हा पुन्हा त्याच्याकडे पाहू वाटत होते आणि ती लाजून स्वतःच्याच नजरेला लगाम घालत होती. शेवटी न राहवून तिने त्याच्याकडे पाहिले. त्याने चक्क ट्यूबलाईट चालूही केली आणि मित्रांनी जल्लोष केला. त्याचा तो विजयी हसरा चेहरा अजून खुलला. इतक्यात त्याची नजर आपल्याकडे पहिल्यांदाच रोमँटिक नजरेने पाहणाऱ्या पल्लवीकडे गेली. नजरेला नजर स्पर्शली आणि तीने लाजून नजर झुकवली. तिने पुन्हा नजर उचलली. त्याच्या नजरेत प्रेमळ प्रश्न होता आणि तिच्या हास्यात तेवढाच प्रेमळ होकार होता.

****** 

पल्लवी झोपाळ्यावर बसून जणू त्या वर्गात अजून असल्यासारखी रमली होती. दोन दिवसानंतर पहिल्यांदाच तिच्या चेहऱ्यावर हसू उमटले होते. सूर्य वर चढत असला तरी राग मात्र मावळत चालला होता. इतक्यात तिला समोर सौरभ दिसू लागला. पण तो बारावीतला नाही, तर आताचा सौरभ होता. भारदस्त दाढी, पण तेवढेच गरीब भासणारे डोळे असणारा तिचा सौरभ. भास होतायत की काय अशी शंका वाटली.

"अगं.. पवू... कुठल्या जगात हरवलीयेस. समोरून हाक मारतोय तरी लक्ष नाही तुझे. एखादा चोर येऊन घर साफ करून गेला, तरी समजणार नाही बाईसाहेबांना. " सौरभ हसत होता.

तीने पुन्हा गंभीर चेहरा केला.

"तू कधी आलास? आणि अचानक? मी हरवले होतेच. आपल्या बारावीच्या वर्गामध्ये...."

"काय बोलतीयेस राणी? बरी आहेस ना गं?"

तो येऊन तिच्या समोर गूडघ्यावर बसला. तिचा हात हातात घेतला.

"माहीत नाही गं...मनात काही नसताना, मी असं लागण्याजोगे का बोलून गेलो. सॉरी ना गं... अगं मूल होईल, ना होईल तो नशिबाचा भाग. आपण स्वतःला अपूर्ण नाही मानायचे. आपण एकमेकांची कंपनीच किती एन्जॉय करतो ना.

आणि मी कसा आहे ते तुझ्यापेक्षा अजून कुणाला माहितीये सांग. माझे इंटेंशन कधी चुकीचे नसते तरी तोंडातून काहीही शब्द बाहेर पडतात. तुझ्यासारखा कलाकार नाही ना गं मी. त्यामुळे व्यक्त होणेच जमत नाही."

"अरे पण बोललेले असे सहज विसरले जाते का? पण तुझेही काही प्रमाणात खरे होते. त्यावेळी मी कॉलेज सुरू करणे महत्वाचे होते की नाही माहीत नाही. पण मीही एका उन्मादात होते. जगाला प्रूव्ह करण्यासाठी सगळं करत होते. माझ्यासाठी नाही. "

त्याला असे अगतिक पाहणे मुश्किल वाटत होते. तिनेही आता शिल्लक राहिलेला लटका राग झटकला.

"माफ करते तुला.. पण एका अटीवर.."

"कुठल्या?"

"चल ये.."

असं म्हणून ती उठली. तो तिच्यामागे चालू लागला. ती घराच्या मागे आली आणि जांभळाच्या झाडाकडे पाहू लागली. झाड पिकलेल्या जांभळांनी लगडले होते. खाली पिकल्या जांभळांचा सडा पडला होता. 

"जांभळे काढून देऊ?" सौरभने कयास लावला.

"नाही.. तू खालीच थांब.. मी काढते."

ती काही क्षणातच सरसर झाडावर चढली.

"थांब... मी काहीतरी आणतो जांभळं झेलायला."

"असं कसं रे सोडेन तुला. शर्ट काढ तुझा."

सौरभला आता तिची अट समजली आणि त्याच्या चेहऱ्यावर हसू फुटले. त्याने त्याचा पांढराशुभ्र शर्ट काढला आणि तो दोन्ही हातात पकडला. ती वरून त्वेषाने जांभळं फेकत होती आणि तो झेलत होता. 

तिचे हात, त्याचा शर्ट, दोघांचं हसणं आणि संपूर्ण आकाश जांभूळके झाले होते. प्रेमाची हवा पुन्हा सुरू झाली होती.

© विशाल पोतदार