गायत्री मंत्र - उत्पत्ती, अर्थ आणि उच्चारण; Gayatri Mantra- Meaning

आजच्या कोरोना आपत्ती काळात आपण घरी थांबूनच लढा देतोय. पण दिवसेंदिवस मनात एक अनामिक भीती अस्वस्थता पसरतेय. ही अस्वस्थता दूर करण्यासाठी मनोबल वाढवण्यासाठी भक्तीमार्ग अतिशय समर्पक. 

देवपूजा म्हणजे फक्त देवाची मूर्ती धुवून त्यांचा नट्टापट्टा करणे नव्हे. तर आपल्या मनातून त्याला प्रेमाने हाक देऊन, रोजचं कर्म पार पाडण्यासाठी एक मानसिक ऊर्जा मिळवणं. मूर्तीला अभिषेक करून गंध, धूप, फुल वाहनं हा पूजेचा एक दृष्य भाग आहे पण तद्नंतर नाम, मंत्रोच्चार हा मनाला देवाशी जोडण्याचा अमूर्त भाग येतो. मुळात मंत्र हे आपण स्वतः उच्चारले तरच ते आपल्या मनात जास्तीत जास्त ऊर्जा निर्माण करतात. आणि त्या मंत्रांचे अर्थ जर माहीत असतील तर ते पठण करताना, आपसूकच ती भावना आपल्या मनात जागृत होते. म्हणूनच गायत्री मंत्राचा अर्थ, योग्य उच्चारण आणि महती आपणापर्यंत पोहचावी यासाठी केलेला छोटासा प्रयत्न. 

अनेक महान मंत्रांपैकी सर्वश्रुत असा गायत्री मंत्र. आपल्या महान ऋषी मुनींनी अमोघ शक्ती असणारा हा मंत्र शरीर आणि मनाच्या रचनेचा विचार करूनच निर्मिले आहेत आणि त्या प्रत्येक मंत्राचा अर्थदेखील तितकाच गहन आहे. पण काळाच्या पडद्याआड आपल्यापर्यंत हे सगळं न पोहचता ते गाण्याच्या रुपात आलं. 

गायत्री मंत्राच्या जपाचा आपल्या शारीरिक तसेच मानसिक आरोग्यावर होणाऱ्या परिणामांचा जाणून घेण्यासाठी AIMS तसेच जर्मनी आणि अमेरिकेतील काही संस्थांनी वैज्ञानिक अभ्यास केला. या अभ्यासाअंतर्गत प्रत्येकी पंधरा व्यक्तींचे तीन ग्रुप केले. त्यातील एका ग्रुपने गायत्री मंत्राचा शास्त्रोक्त पद्धतीने रोज पहाटे जप केला, दुसऱ्या ग्रुपने गायत्री मंत्राच्या इंग्रजी भाषांतराचा जप केला आणि तिसऱ्या ग्रुपने कुठलाच जप केला नाही. आठवड्यातून एक दिवस त्यांच्या मेंदूचा एमआरआई टेस्ट, शारीरिक आणि मानसिक स्वास्थ्य याची तपासणी केली. हा प्रयोग तीन महिने केल्यानंतर त्यांनी सगळ्या टेस्ट्स आणि डाटा अभ्यासला. त्यातून असा निष्कर्ष निघाला की ज्या ग्रुपने गायत्री मंत्राचा शास्त्रोक्त पद्धतीने जप केला त्यांच्या रक्ताभिसरणामध्ये तसेच प्रतिकारक्षमतेत कमालीची सुधारणा झाली. मानसिक दृष्ट्या प्रसन्न वाटू लागलं. आणि मेंदूमधील न्यूरोकेमिकल्सचे डिस्ट्रीब्युशनमधील अस्थिरता कमी झाली. ज्याने मेंदूमधील ताण कमी झाला. पण बाकीच्या दोन्ही ग्रुप्स मध्ये हे फरक जाणवले नाहीत. यावरून गायत्री मंत्राची शक्ती सिद्ध झाली. आपण हे फक्त सिद्ध केलं. पण याची रचना करणारे ऋषीमुनी किती महान आहेत याची आपण कल्पनादेखील करू शकणार नाही.

ऋग्वेदामध्ये उल्लेख असलेल्या गायत्री मंत्राची रचना विश्वामित्र ऋषींनी केली. काव्यरचनेप्रमाणेच मंत्रदेखील विविध छंदांमध्ये रचले जातात. ऋग्वेदामध्ये अशा सात छंदांचा उल्लेख आहे. त्यातील 'गायत्री' छंदामध्ये रचलेल्या ह्या मंत्राला 'सावित्री मंत्र' असे देखील म्हटले जाते. त्याचे पुढे 'गायत्री मंत्र' असंच नाव रूढ झालं. ह्या चोवीस अक्षरी मंत्रामध्ये आठ मात्रांचे तीन पदे असतात.

मंत्र-

अर्थ -

1) ॐ - कुठल्याही मंत्राची सुरुवात ॐ या अद्याक्षराने केली जाते. ओम हा 'प्रणव' म्हणजेच ब्रह्मांडाचा प्रथम उच्चार आहे. मंत्र सुरू होण्यापूर्वी ओम उच्चार केल्याने आपल्या कंठापासून नाभीपर्यंत चेतना निर्माण करतो. ज्यामुळे पुढील मंत्राची कार्यकरिता उत्तम होते. फक्त तो उच्चार दीर्घ असावा जेणेकरून त्याची संवेदना तुम्हाला शरीरात जाणवू शकेल.

2) भू: भुव: स्व: -

हे तीन उच्चारदेखील मुख्य मंत्राच्या आधी उच्चारले जाणारे शब्द आहेत ज्यांना व्याहृती असे म्हटले जाते. वेदांमध्ये सात व्याहृतींचा उल्लेख आढळतो. त्यांचा अर्थ असा:

भू: - पृथ्वी, सृष्टी (शरीर)

भुव: - आकाश (बाह्यमन)

स्व: - स्वर्ग (अंतर्मन)

महा: ,जप:, तप: - ब्रह्मांडाच्या देखील वरच्या पातळीवर जाणारे स्तर (समाधीकडे)

सत्य: - अंतिम स्तर (समाधीवस्था)

3) तत् -ब्रह्म

4) सवितु: - निराकार निर्माता

5) वरेण्यम - पूजनीय

6) भर्गो: - अज्ञान निवारक

7) देवस्य - ज्ञानस्वरूप ईश्वराचे

8) धीमहि - ध्यान किंवा स्मरण करतो

9) धियो - बुद्धी, प्रज्ञा 

10) यो: - जे

11) न: - आम्हाला

12) प्रचोदयात - प्रकाशित करो

अर्थ -

हे ज्ञानाचा प्रकाशस्रोत असणाऱ्या पूजनीय ईश्वरा, ज्याने या सुंदर सृष्टीचे निर्माण केले. मी सदैव तुझे ध्यान करतो. मी प्रार्थना करतो की मला तुझ्या ज्ञानाने प्रकाशित करून सत्याच्या मार्गावर ने.

पठण समय-

प्रात: समयी पूजा करतेवेळी गायत्री मंत्राचं उच्चारण आपल्या मनात तसेच घरात एक पॉझिटिव्ह ऊर्जा निर्माण करते.

गायत्री मंत्रोच्चारण योग्य प्रकारे कसं करावं यासाठी माझ्या व्हिडिओ ची youtube लिंक इथे दिली आहे. जरूर भेट द्या.

https://youtu.be/OoW5ny9CqeY

ही सर्व माहिती मी इंटरनेटवरून विविध वेबसाईटवरून मिळवली असून आपणास एखादा मुद्दा चुकीचा वाटला अथवा अजून काही नवीन माहिती द्यायची असेल कमेंटमध्ये जरूर सांगा. तर आपलं स्वागतच आहे.